Подпишитесь на наши обновления
Мамандық таңдау – маңызды іс
26 апреля 2023
Адам өміріндегі ең жауапты кезең – мамандық таңдау. Өзінің қабілет-қарымы жететін, бастысы қызығатын салада еңбек ету арқылы қоғамның дамуы мен елінің гүлденуіне де үлес қоспақ. Алайда ата-ана мен жақындары таптаурын ойлардың салдарынан баласын өзі қаламаған, бірақ жалақысы мен мүмкіндігі көп деген желеумен таңдауына қарсы шығып, араласып жататын кездері де аз емес.
Ата-аналардың баласына мамандық таңдап беру жағдайы қаншалықты жиі ұшырасатынын білу үшін әлеуметтік желіде сауалнама жүргізілген болатын. Респонденттердің 44%-ы болашақ саласын таңдау кезінде ата-анасының араласқанын айтты. Ал бұл қаншалықты дұрыс деген сұрағымызға желі қолданушыларының 83%-ы бала шешімді өзі қабылдауы керек екенін жеткізді. Дегенмен де, оң-солын танымаған балаға бағыт беру міндетіміз деген ата-аналар да кездесті.
Олардың да уайымы орынсыз емес. Қазіргі ата-ана кешегі Кеңес заманында өмір сүргенін ескерсек, олар тұрақтылықты қалайтыны айдан анық. Оларша «өлмейтін», болашағы бар мамандықты таңда деп кеңес беруі де сондықтан. Олар айтатын «дұрыс» мамандықтың көшін педагог, дәрігер, бухгалтер сынды салалар бастап тұр. Ал бұл мамандықтар қазір қаншалықты өзекті? Бүгінгінің трендіне айналған ChatGPT-ге жоғалып бара жатқан мамандықтарды сұрап, көмегіне жүгініп көрдік. Жасанды интеллектің берген жауабы мынадай:
Олардың да уайымы орынсыз емес. Қазіргі ата-ана кешегі Кеңес заманында өмір сүргенін ескерсек, олар тұрақтылықты қалайтыны айдан анық. Оларша «өлмейтін», болашағы бар мамандықты таңда деп кеңес беруі де сондықтан. Олар айтатын «дұрыс» мамандықтың көшін педагог, дәрігер, бухгалтер сынды салалар бастап тұр. Ал бұл мамандықтар қазір қаншалықты өзекті? Бүгінгінің трендіне айналған ChatGPT-ге жоғалып бара жатқан мамандықтарды сұрап, көмегіне жүгініп көрдік. Жасанды интеллектің берген жауабы мынадай:
- Кассир. Өйткені сауда-саттық саласы автоматизацияланып, өз-өзіне қызмет көрсету кеңінен қолданылмақ.
- Бухгалтер және салық кеңесшісі. Бұл саланың да цифрлануы мамандардың қысқаруына әкеп соғады.
- Машинист пен жүргізушілер. Цифрландыру көлік құралдарын да айналып өткен жоқ. Қазір қоғамдық көліктер мен такси жүргізушілерінің де жұмысы азайып барады. Оған дәлел Дубай метросының автоматты түрде қозғалуы, АҚШ-та жүргізушісіз таксилер де жұмысын бастады.
- Аспаздар. Ас үй құралдарының автоматизациялануы да осы сала мамандарының санының қысқаруына әсер етпек.
- Фоторепортерлер мен фоторепортаждар. Мобильді құрылығыларда сапалы камералардың көбеюі мен дамуы бұл мамандарға деген қызметтің төмендеуіне әкеледі.
Көптілдік пен мультмәдениет. Қазірдің өзінде халықаралық онлайн және оффлайн командада жұмыс істеу ағылшын тілін білумен ғана шектелмейді. Сондай-ақ әр елдің мәдениетін түсіну де маңызды. Бұдан бөлек, өз салаңыздың шетелдердегі өзгешелігін білу пайдалы болмақ.
Коммуникацияның салааралық машығы. Қазіргі таңда өнімдер әртүрлі саланың қатысуымен шығады. Мәселен IT технологиясыз бірде бір өнім алысқа бармайды. Демек, кез келген маман ақпараттық технологиядан хабардар болу керек.
Клиентке бейімделу. ХХІ ғасырда барлық компания клиенттің сұранысын түсініп, оған лайықты шешім ұсына білу керек. Қызмет көрсетудің әртүрлігінен клиент өседі, сондықтан компаниялар клиентке бейімделе алатын қызметкерлерді көргісі келеді. Ең алдымен бұл қызмет көрсету бағытында жұмыс істейтін компанияларға қатысты.
Жобаларды және процесті басқара алу қабілеті. Қазір компаниялар жоғарыдан төменге жүретін иерархиядан алшақтап барады. Сондықтан командаға көшбасшы бола білетін, басымдықтарды дұрыс қоя алатын және топқа кәсіби мамандарды тарта алатын адам керек.
Міндеттер мен тапсырмалардың өзгеруіне бейімделе алу. Заманауи әлемде тез шешім қабылдап, өзгерістерге лезде бейімделе алу керек. Сондай-ақ мұндай кезде ресурстарды дұрыс пайдалана білу де маңызды. Ресурсқа өз жағдайын бақылай алу, кей жағдайларда стреске қарсы тұру сияқты қабілеттер жатады.
Шығармашылық қабілет. Қазір стандартты емес ойлау бағаланатын заман. Сондықтан жұмыс берушілер шығармашыл ойлайтын, өзіндік талғамы бар қызметкерді жоғары бағалайды.
Адамдармен жұмыс істеу. Өмірге келген сәтімізден-ақ адамдармен байланысты үзген емеспіз. Сондықтан роботтар мен жасанды интеллектің бұл жерде бізден асып түсуі екіталай. Осы қабілетті дамыту арқылы тек адамдар ғана шеше алатын қайшылықтарды басқаруды үйренеміз.
Критикалық ойлау. Ақпарат ағыны барған сайын көбейіп жатыр. Бірақ бұл соның барлығына сену керек дегенді білдірмейді. Манипуляция құрығына ілікпес үшін ақпарат көздеріне сыни тұрғыды қарап, ақпаратты растау немесе жоққа шығару сияқты қабілеттерді дамыту керек.
Эмоционалды интеллект. Технология біздің өмірмізді жеңілдетіп жатқанымен, оның бізге бере алмайтын тұстары да бар. Ол: жылулық, әзіл, коммуникация. Өзге адамның эмоциясын танып білу үшін екінші адамның жағдайына ортақтасу және онымен ортақ тіл табысып, жайлы атмосфераға кіру үшін интеллектің бұл түрі маңызды болмақ.
Коммуникацияның салааралық машығы. Қазіргі таңда өнімдер әртүрлі саланың қатысуымен шығады. Мәселен IT технологиясыз бірде бір өнім алысқа бармайды. Демек, кез келген маман ақпараттық технологиядан хабардар болу керек.
Клиентке бейімделу. ХХІ ғасырда барлық компания клиенттің сұранысын түсініп, оған лайықты шешім ұсына білу керек. Қызмет көрсетудің әртүрлігінен клиент өседі, сондықтан компаниялар клиентке бейімделе алатын қызметкерлерді көргісі келеді. Ең алдымен бұл қызмет көрсету бағытында жұмыс істейтін компанияларға қатысты.
Жобаларды және процесті басқара алу қабілеті. Қазір компаниялар жоғарыдан төменге жүретін иерархиядан алшақтап барады. Сондықтан командаға көшбасшы бола білетін, басымдықтарды дұрыс қоя алатын және топқа кәсіби мамандарды тарта алатын адам керек.
Міндеттер мен тапсырмалардың өзгеруіне бейімделе алу. Заманауи әлемде тез шешім қабылдап, өзгерістерге лезде бейімделе алу керек. Сондай-ақ мұндай кезде ресурстарды дұрыс пайдалана білу де маңызды. Ресурсқа өз жағдайын бақылай алу, кей жағдайларда стреске қарсы тұру сияқты қабілеттер жатады.
Шығармашылық қабілет. Қазір стандартты емес ойлау бағаланатын заман. Сондықтан жұмыс берушілер шығармашыл ойлайтын, өзіндік талғамы бар қызметкерді жоғары бағалайды.
Адамдармен жұмыс істеу. Өмірге келген сәтімізден-ақ адамдармен байланысты үзген емеспіз. Сондықтан роботтар мен жасанды интеллектің бұл жерде бізден асып түсуі екіталай. Осы қабілетті дамыту арқылы тек адамдар ғана шеше алатын қайшылықтарды басқаруды үйренеміз.
Критикалық ойлау. Ақпарат ағыны барған сайын көбейіп жатыр. Бірақ бұл соның барлығына сену керек дегенді білдірмейді. Манипуляция құрығына ілікпес үшін ақпарат көздеріне сыни тұрғыды қарап, ақпаратты растау немесе жоққа шығару сияқты қабілеттерді дамыту керек.
Эмоционалды интеллект. Технология біздің өмірмізді жеңілдетіп жатқанымен, оның бізге бере алмайтын тұстары да бар. Ол: жылулық, әзіл, коммуникация. Өзге адамның эмоциясын танып білу үшін екінші адамның жағдайына ортақтасу және онымен ортақ тіл табысып, жайлы атмосфераға кіру үшін интеллектің бұл түрі маңызды болмақ.
Қазір бір мамандықты игеруге 4 жыл уақыт арнау ұзақ саналады. Дипломға қарап жұмысқа алатындардың да саны азайған. Бастысы маманның жоғарыда келтірген қабілеттерді игеруі. Сосын барып кәсібилігі бағаланады. Талапкерге айтар біздің кеңес, жүрегін қалаған бағытты таңдап, өзіңді бақытты сезін. Сен өзіңді толыққанды жайлы сезінсең, айналаң да, қоршаған ортаң мен қоғам да өзгереді.
