Подпишитесь на наши обновления
СҰҚБАТ
Раиса Сайран Кадер, Steppe & World Publishing: «Жақында «Нарния шежіресін» жарыққа шығарамыз»
Раиса Сайран Кадер, Steppe & World Publishing: «Жақында «Нарния шежіресін» жарыққа шығарамыз»
27 февраля 2023
Steppe & World Publishing баспасының иесі Раиса Сайран Кадерді еліміздегі қазақ тілін басты насихаттаушыларының бірі деп атауға болады. 2017 жылы ол өз инвестициясынан баспаны алғаш ашқан кезде, әлемдік кітапханадан қазақ тіліне аударылған әрбір жаңа кітап сенсация болды. Алты жылдан кейін Steppe & World Publishing сөресінде Харуки Муракамидің «Норвегия орманы», Гарри Поттер туралы кітаптар сериясы және қазақстандық жазушылардың кітаптары сияқты бестселлерлер болды. Басылымына берген сұхбатында Раиса Сайран Кадер стереотиптерді жеңу, 2023 жылға жоспарлары және сүйікті кітаптар туралы айтты.
Әлемдік баспалармен жұмыс қалай жүріп жатыр? Қайсысы алғашқы болды?
Баспа үйін ашуға деген ұмтылыс бұрыннан пайда болды және біз компанияны тіркеудегі алғашқы қадамдарды 2017 жылы бастадық. Сол жылдың күзінде мен әлемдегі ең үлкен Франкфурт кітап жәрмеңкесіне қатысып, басып шығарғым келетін кітаптарға қол жеткіздім. Онда мен Penguin Random House, Simon & Schuster, Verlagsgruppe Beltz, Carl Hanser Verlag сияқты және де Азия, Америка және Еуропадағы басқа да көптеген әлемдік баспалармен таныстым. Бұл көрмеде олар өз кітаптарын, соның ішінде жаңа кітаптарын да көрсетеді.
Біздің алғашқы аударылған және жарияланған «Ақын қоян» (The Rhyming Rabbit) кітабымыз балаларға арналған. Оның авторы - Англияда танымал жазушы Джулия Дональдсон, негізінен балалар кітаптарын жазатын ақын және драматург. Өлеңдерінің арқасында ол тек Англияда ғана емес, бүкіл әлемде танымал. «Ақын қоян» - бұл біздің алғашқы сынақ жобамыз, оны жариялау үшін біз Pan Macmillan баспасымен үлкен келісім жасадық. Біз келісімге дәл сол Франкфурт кітап көрмесінде қол қойдық.
Біздің баспа үшін келесі Джулия Дональдсонның тағы бір әйгілі «Груффало» (The Gruffalo) балалар кітабы болды. Бұл қорқынышты құбыжықты әлемдегі әрбір бала біледі, ал Қазақстанда бұл кейіпкер енді ғана танымал бола бастады. Бұл біздің ең көркем, шебер аударылған шығармаларымыздың бірі. Шындығында, бұл аударма мен үшін нағыз «Шедевр». 2018 жылы "Груффалоның" 25 жылдығында маған Джулиямен кездесу бұйырды, қатты қуанғаным соншалықты, кітаптың қазақша аудармасы түпнұсқадан да жақсы екенін айттым.
Мәліметтерді талдаудан шыққан алғашқы кітапқа қоғамның көзқарасы қандай болды?
Бізге сатылымдағы кітап сөрелеріне түсу қиын болды, өйткені біздің кітаптарымыздың бағасы арзан емес, керісінше олар орташа және қымбат кітаптар қатарына жатады. «Ақын қоян» алғаш рет Алматының кітап дүкендерінде сатылымға түскен кезде айтарлықтай сатылмады. Адамдар оң көзқарас танытты, бірақ сатып алынбады. Халықта қазақ тіліндегі кітапты сатып алу туралы ой болған жоқ, сондықтан қателеспейік, біз бірден 2000 дана тиражды сатқан жоқпыз. Бұл жағдайдың барлығы кітап кейіпкерін білмегендіктен болды. Кітап шынымен де әдемі болып шықты.
Адамдар бұл кітаптың жақсы екенін түсінгенше күту қажет еді. Бұл әдетте, ауызекі сөз арқылы болатын, яғни біреу сатып алып, достары мен туыстарына өз әсерлерін айтады. Біз «Ақын Қоянды» Гарри Поттер сериясының сәттілігімен салыстыра алмаймыз, сондықтан бұл сәтсіздік болды деп айта алмаймын. Сатылым басталғаннан төрт жыл өткен соң кітаптың басылымы толығымен сатылып кетті. Әрине, бұл өте көп шыдамдылықты қажет етті, дегенмен кітап бизнесі жылдам жүрмейді. Әдеби шығармалар, өкінішке орай, күнделікті оқылатын кітап емес.
Осы төрт жыл ішінде біз, әрине, түрлі жылдамдықпен сатылған басқа да кітаптарды шығардық, дегенмен де бұл белгілі бір тепе-теңдікті құруға мүмкіндік береді.
Баспа үйін ашуға деген ұмтылыс бұрыннан пайда болды және біз компанияны тіркеудегі алғашқы қадамдарды 2017 жылы бастадық. Сол жылдың күзінде мен әлемдегі ең үлкен Франкфурт кітап жәрмеңкесіне қатысып, басып шығарғым келетін кітаптарға қол жеткіздім. Онда мен Penguin Random House, Simon & Schuster, Verlagsgruppe Beltz, Carl Hanser Verlag сияқты және де Азия, Америка және Еуропадағы басқа да көптеген әлемдік баспалармен таныстым. Бұл көрмеде олар өз кітаптарын, соның ішінде жаңа кітаптарын да көрсетеді.
Біздің алғашқы аударылған және жарияланған «Ақын қоян» (The Rhyming Rabbit) кітабымыз балаларға арналған. Оның авторы - Англияда танымал жазушы Джулия Дональдсон, негізінен балалар кітаптарын жазатын ақын және драматург. Өлеңдерінің арқасында ол тек Англияда ғана емес, бүкіл әлемде танымал. «Ақын қоян» - бұл біздің алғашқы сынақ жобамыз, оны жариялау үшін біз Pan Macmillan баспасымен үлкен келісім жасадық. Біз келісімге дәл сол Франкфурт кітап көрмесінде қол қойдық.
Біздің баспа үшін келесі Джулия Дональдсонның тағы бір әйгілі «Груффало» (The Gruffalo) балалар кітабы болды. Бұл қорқынышты құбыжықты әлемдегі әрбір бала біледі, ал Қазақстанда бұл кейіпкер енді ғана танымал бола бастады. Бұл біздің ең көркем, шебер аударылған шығармаларымыздың бірі. Шындығында, бұл аударма мен үшін нағыз «Шедевр». 2018 жылы "Груффалоның" 25 жылдығында маған Джулиямен кездесу бұйырды, қатты қуанғаным соншалықты, кітаптың қазақша аудармасы түпнұсқадан да жақсы екенін айттым.
Мәліметтерді талдаудан шыққан алғашқы кітапқа қоғамның көзқарасы қандай болды?
Бізге сатылымдағы кітап сөрелеріне түсу қиын болды, өйткені біздің кітаптарымыздың бағасы арзан емес, керісінше олар орташа және қымбат кітаптар қатарына жатады. «Ақын қоян» алғаш рет Алматының кітап дүкендерінде сатылымға түскен кезде айтарлықтай сатылмады. Адамдар оң көзқарас танытты, бірақ сатып алынбады. Халықта қазақ тіліндегі кітапты сатып алу туралы ой болған жоқ, сондықтан қателеспейік, біз бірден 2000 дана тиражды сатқан жоқпыз. Бұл жағдайдың барлығы кітап кейіпкерін білмегендіктен болды. Кітап шынымен де әдемі болып шықты.
Адамдар бұл кітаптың жақсы екенін түсінгенше күту қажет еді. Бұл әдетте, ауызекі сөз арқылы болатын, яғни біреу сатып алып, достары мен туыстарына өз әсерлерін айтады. Біз «Ақын Қоянды» Гарри Поттер сериясының сәттілігімен салыстыра алмаймыз, сондықтан бұл сәтсіздік болды деп айта алмаймын. Сатылым басталғаннан төрт жыл өткен соң кітаптың басылымы толығымен сатылып кетті. Әрине, бұл өте көп шыдамдылықты қажет етті, дегенмен кітап бизнесі жылдам жүрмейді. Әдеби шығармалар, өкінішке орай, күнделікті оқылатын кітап емес.
Осы төрт жыл ішінде біз, әрине, түрлі жылдамдықпен сатылған басқа да кітаптарды шығардық, дегенмен де бұл белгілі бір тепе-теңдікті құруға мүмкіндік береді.
«Біз баспагер ретінде қазақ тіліндегі кітаптар туралы стереотиптерге тап болдық»
Қай кітаптың басылымы сізге ең қызықты болды? Басылымға арналған кітаптарды таңдау қалай жүзеге асады?
Мен өзіміз аударған әрбір кітапты жақсы көремін. Аударуға шығарманы таңдау процесі өте эмоционалды өтеді, өйткені біз оны мұқият зерттеп, мағынасын түсінуге тырысамыз. Мұның бәрі маңызды болғандықтан, әр кітаптың аудармасы сүйіспеншілік тудырады және белгілі бір уақытты алады. Кішкентай кітапты аудару үшін кем дегенде үш ай қажет, ал орташа есеппен 6 айдан 18 айға дейін уақыт кетеді.
Кітаптарды біз бүкіл командамен талқылаймыз, бірақ соңғы шешім менікі. Менің бірінші мамандығым саясаттанушы, ал екінші мамандығым бойынша халықтың мінез-құлық психологиясын зерттейтін антропологпын. Мен халықтың не сезінетінін, ішінде не бар екенін және қандай кітап пайдалы болатынын айта аламын. Менің байқағаным, қазір адамдар көбіне өздерін қызықтыратын салада қандай да бір жаңа білім мен даму үшін мотивациялық кітаптарды, бизнес әдебиеттерді оқиды. Эмоцияны іздейтіндер көркем шығармаларды оқиды. Оқырмандар мен кітап арасында белгілі бір байланыс пайда болады, өйткені жаңа тарауды оқу кезінде біз әр түрлі, яғни қираудан толықққандылыққа дейінгі эмоцияларды бастан кешіреміз.
Дайын өнімге 100% сенімді болу үшін және жазушы тілінің және терминологиясының ерекшелігіне байланысты Гарри Поттер туралы кітаптар сериясын бірнеше адам аударды. Басқа уақытта бір адам аудармамен, ал екіншісі редакциямен айналысады, дегенмен де екі редактор қажет болатын кездер болады.
Жас оқырмандар арасында Гарри Поттер туралы кітаптар сериясы үлкен резонанс тудырды. Ересек балалар арасында Харуки Муракамидің «Норвег ормандары. Токиодағы мұң» (Norwegian Wood) кітабы оң көзқарасқа ие болды.
Мен өзіміз аударған әрбір кітапты жақсы көремін. Аударуға шығарманы таңдау процесі өте эмоционалды өтеді, өйткені біз оны мұқият зерттеп, мағынасын түсінуге тырысамыз. Мұның бәрі маңызды болғандықтан, әр кітаптың аудармасы сүйіспеншілік тудырады және белгілі бір уақытты алады. Кішкентай кітапты аудару үшін кем дегенде үш ай қажет, ал орташа есеппен 6 айдан 18 айға дейін уақыт кетеді.
Кітаптарды біз бүкіл командамен талқылаймыз, бірақ соңғы шешім менікі. Менің бірінші мамандығым саясаттанушы, ал екінші мамандығым бойынша халықтың мінез-құлық психологиясын зерттейтін антропологпын. Мен халықтың не сезінетінін, ішінде не бар екенін және қандай кітап пайдалы болатынын айта аламын. Менің байқағаным, қазір адамдар көбіне өздерін қызықтыратын салада қандай да бір жаңа білім мен даму үшін мотивациялық кітаптарды, бизнес әдебиеттерді оқиды. Эмоцияны іздейтіндер көркем шығармаларды оқиды. Оқырмандар мен кітап арасында белгілі бір байланыс пайда болады, өйткені жаңа тарауды оқу кезінде біз әр түрлі, яғни қираудан толықққандылыққа дейінгі эмоцияларды бастан кешіреміз.
Дайын өнімге 100% сенімді болу үшін және жазушы тілінің және терминологиясының ерекшелігіне байланысты Гарри Поттер туралы кітаптар сериясын бірнеше адам аударды. Басқа уақытта бір адам аудармамен, ал екіншісі редакциямен айналысады, дегенмен де екі редактор қажет болатын кездер болады.
Жас оқырмандар арасында Гарри Поттер туралы кітаптар сериясы үлкен резонанс тудырды. Ересек балалар арасында Харуки Муракамидің «Норвег ормандары. Токиодағы мұң» (Norwegian Wood) кітабы оң көзқарасқа ие болды.
Қазір жас ұрпақтың қазақ тіліне және қазақ тіліндегі кітаптарға деген қызығушылығы артып келе жатқанын байқадыңыз ба? Қалай ойлайсыз ол немен байланысты?
Егер біз 2017 және 2023 жылдарды салыстыратын болсақ, қазір бәрі керемет. Біз алғаш бастаған кезде көптеген адамдар қазақ тіліндегі кітаптардың қажеттілігі туралы сұрақтар қойды. Сол сәтте мен үшін бұл қайғылы жағдай болды, өйткені біз өз мәдениеті мен тілі бар Тәуелсіз елде өмір сүріп жатырмыз, бірақ қандай да бір себептермен бұрынғы сенімге сәйкес келуге тырысамыз.
Біз баспагер ретінде қазақ тіліндегі кітаптар туралы стереотиптерге тап болдық. 2000 жылдары аударылған шығармалар тиісті редакторлық тексеруден өтпеді, өте көп жазылған және сәйкесінше оқырмандарға ұнамады. Сондықтан біз жойғымыз келген қазақ тіліндегі кітаптардың сапасыздығы туралы стереотип қалыптасты. Егер бұрын адамдар мемлекеттік тілдегі әдебиеттің сәттілігіне аса сенбесе, соңғы екі жылда көзқарас өзгерді.
Сіз қазақстандық қайсы жазушылармен жұмыс жасайсыз?
Біз Зира Наурызбаева мен Лилия Калаустың «Бату мен достарының Барсакелмес еліне саяхаты» («Приключения Бату и его друзей в стране Барсакелмес») атты тамаша туындысын орыс тілінен қазақ тіліне аудардық. Үш томдық серияны Гарри Поттердің қазақша нұсқасы деп атауға болады. Керемет сериал. Біздің келесі авторымыз Зәуре Төрехан және оның «Әмина Тұраннын кешпенділер еліне саяхаты» («Амина Туран в стране номадов») кітабы. Бұл тасбақаларды алуға шешім қабылдаған және көшпенді-көшпенділер әлеміне енген керемет қыз Амина туралы.
Кітаптың қандай таралыммен шығатынын қалай анықтайсыз?
Оқырмандардың көзқарасын тексеру үшін біз алдымен 500-ден 1000-ға дейін кітаптың шағын басылымынан бастаймыз. Өйткені Steppe & World Publishing бұл менің жеке инвестициям, сұранысқа байланысты біз таралымды көбейтеміз немесе азайтамыз.
Сонымен қатар, соңғы жылдары біз қағаз тапшылығы мәселесіне тап болдық. Әлемдегі қазіргі жағдайға және соңғы болған ковидтік шектеулерге байланысты ол қымбаттады. Сондықтан біз шығармаларды ақ қағазға емес, газет қағазына басып шығарамыз. Неге екенін білмеймін, бірақ бұрын біз кітап сөрелерінде көрген кітаптар тек ақ қағазда шыққан. Менің ойымша, бұл көзге ұнамды емес.
Егер біз 2017 және 2023 жылдарды салыстыратын болсақ, қазір бәрі керемет. Біз алғаш бастаған кезде көптеген адамдар қазақ тіліндегі кітаптардың қажеттілігі туралы сұрақтар қойды. Сол сәтте мен үшін бұл қайғылы жағдай болды, өйткені біз өз мәдениеті мен тілі бар Тәуелсіз елде өмір сүріп жатырмыз, бірақ қандай да бір себептермен бұрынғы сенімге сәйкес келуге тырысамыз.
Біз баспагер ретінде қазақ тіліндегі кітаптар туралы стереотиптерге тап болдық. 2000 жылдары аударылған шығармалар тиісті редакторлық тексеруден өтпеді, өте көп жазылған және сәйкесінше оқырмандарға ұнамады. Сондықтан біз жойғымыз келген қазақ тіліндегі кітаптардың сапасыздығы туралы стереотип қалыптасты. Егер бұрын адамдар мемлекеттік тілдегі әдебиеттің сәттілігіне аса сенбесе, соңғы екі жылда көзқарас өзгерді.
Сіз қазақстандық қайсы жазушылармен жұмыс жасайсыз?
Біз Зира Наурызбаева мен Лилия Калаустың «Бату мен достарының Барсакелмес еліне саяхаты» («Приключения Бату и его друзей в стране Барсакелмес») атты тамаша туындысын орыс тілінен қазақ тіліне аудардық. Үш томдық серияны Гарри Поттердің қазақша нұсқасы деп атауға болады. Керемет сериал. Біздің келесі авторымыз Зәуре Төрехан және оның «Әмина Тұраннын кешпенділер еліне саяхаты» («Амина Туран в стране номадов») кітабы. Бұл тасбақаларды алуға шешім қабылдаған және көшпенді-көшпенділер әлеміне енген керемет қыз Амина туралы.
Кітаптың қандай таралыммен шығатынын қалай анықтайсыз?
Оқырмандардың көзқарасын тексеру үшін біз алдымен 500-ден 1000-ға дейін кітаптың шағын басылымынан бастаймыз. Өйткені Steppe & World Publishing бұл менің жеке инвестициям, сұранысқа байланысты біз таралымды көбейтеміз немесе азайтамыз.
Сонымен қатар, соңғы жылдары біз қағаз тапшылығы мәселесіне тап болдық. Әлемдегі қазіргі жағдайға және соңғы болған ковидтік шектеулерге байланысты ол қымбаттады. Сондықтан біз шығармаларды ақ қағазға емес, газет қағазына басып шығарамыз. Неге екенін білмеймін, бірақ бұрын біз кітап сөрелерінде көрген кітаптар тек ақ қағазда шыққан. Менің ойымша, бұл көзге ұнамды емес.
Сіз қандай маркетплейстермен жұмыс жасайсыз және Мәдениет және спорт министрлігімен заманауи жобаларыңыз бар ма?
Біз маркетплейстермен алғашқы кезден бастап жұмыс жасаймыз. Біздің үлкен серіктесіміз - «Меломан»/Marwin желісі. Сонымен қатар, біз kaspi.kz, KITAPAL, Qazyna, «Книжный город» интернет-дүкендерімен де жұмыс жасаймыз және аймақтардағы шағын кітап дүкендерінде қойылған. Біз, мысалы, «Фолиант» және басқа да қазақстандық баспалармен қарым-қатынас жасауға және ынтымақтастық сақтауға тырысамыз.
«Steppe & World Publishing кітаптары» іздеу жүйесінде жазғанда барлық аударылған әдебиеттерді көрсетпейді, сондықтан сіз сатып алғыңыз келетін кітаптың атауын іздеген жөн.
Біздің кітаптарымызды аз мөлшерде сатып алатын мектептер де бар, бірақ бізде ҚР Мәдениет және спорт министрлігімен, өкінішке орай, серіктестік жоқ. Әрине, егер жоба қазақстандық жазушыларды шетелде жаңғырту мен дамытумен байланысты болса, біз қатысамыз.
«Тентек балақай күнделігі» (Diary of a Wimpy Kid) - бұл 11 жасар баланың осы жасқа тән әзіл-ысқақ пен пайымдауы бар өмірі туралы комикс. Орыс тіліндегі пікірлерге қарағанда, жасөспірімдер оны жай ғана оқып қана қоймай, қайта оқиды.
Комикс қазақ тілді балаларда да дәл сондай танымалдылықта оқылады ма?
Расында, бұл көптеген тілдерге аударылған әйгілі комикстер сериясы жасөспірімдер арасында өте танымал. Мен кітаптың авторы Джефф Киннимен жеке кездестім және оны келесі жылы Қазақстанға шақыруды жоспарлап отырмын.
Қазақстандық оқырман да оны оқудан бас алмайды. Біз балалардан кері байланыс алдық, олар оқығанда тоқтаусыз күлетінін айтты. Бұл оларды кітапты қайта-қайта оқуға әсер етеді. Мұндай пікірлер біз үшін өте маңызды, өйткені сіз оқырманды алдай алмайсыз.
Қандай кітаптар шығаруды жоспарлап отырсыз?
Жалпы, бастапқы кезден біздің бағытымыз балалар әдебиеті болды. Өткен жылы біз үлкен жастағы адамдарға арналған кітаптарды аударуға көбірек уақыт бөлдік, сол кезде шынымен де, маңызды шығармалар кітап сөрелерінде өз орнын алды. Осы жылы біз балалар шығармасына қайта келуді жоспарлап отырмыз. Жақында Клайв Льюистің «Нарния шежіресі» кітабының тағы да бір әйгілі сериясы жарық көреді. Сондай-ақ, америкалық жазушы Рик Риорданның көптеген кітаптарының ішіндегі «Перси Джексон және Олимпиадалықтар» аудармасын жасағым келеді. Бұл қазіргі заманғы фантастика мен грек мифологиясының қоспасы қазақстандық оқырмандарға ұнауы тиіс.
Біз маркетплейстермен алғашқы кезден бастап жұмыс жасаймыз. Біздің үлкен серіктесіміз - «Меломан»/Marwin желісі. Сонымен қатар, біз kaspi.kz, KITAPAL, Qazyna, «Книжный город» интернет-дүкендерімен де жұмыс жасаймыз және аймақтардағы шағын кітап дүкендерінде қойылған. Біз, мысалы, «Фолиант» және басқа да қазақстандық баспалармен қарым-қатынас жасауға және ынтымақтастық сақтауға тырысамыз.
«Steppe & World Publishing кітаптары» іздеу жүйесінде жазғанда барлық аударылған әдебиеттерді көрсетпейді, сондықтан сіз сатып алғыңыз келетін кітаптың атауын іздеген жөн.
Біздің кітаптарымызды аз мөлшерде сатып алатын мектептер де бар, бірақ бізде ҚР Мәдениет және спорт министрлігімен, өкінішке орай, серіктестік жоқ. Әрине, егер жоба қазақстандық жазушыларды шетелде жаңғырту мен дамытумен байланысты болса, біз қатысамыз.
«Тентек балақай күнделігі» (Diary of a Wimpy Kid) - бұл 11 жасар баланың осы жасқа тән әзіл-ысқақ пен пайымдауы бар өмірі туралы комикс. Орыс тіліндегі пікірлерге қарағанда, жасөспірімдер оны жай ғана оқып қана қоймай, қайта оқиды.
Комикс қазақ тілді балаларда да дәл сондай танымалдылықта оқылады ма?
Расында, бұл көптеген тілдерге аударылған әйгілі комикстер сериясы жасөспірімдер арасында өте танымал. Мен кітаптың авторы Джефф Киннимен жеке кездестім және оны келесі жылы Қазақстанға шақыруды жоспарлап отырмын.
Қазақстандық оқырман да оны оқудан бас алмайды. Біз балалардан кері байланыс алдық, олар оқығанда тоқтаусыз күлетінін айтты. Бұл оларды кітапты қайта-қайта оқуға әсер етеді. Мұндай пікірлер біз үшін өте маңызды, өйткені сіз оқырманды алдай алмайсыз.
Қандай кітаптар шығаруды жоспарлап отырсыз?
Жалпы, бастапқы кезден біздің бағытымыз балалар әдебиеті болды. Өткен жылы біз үлкен жастағы адамдарға арналған кітаптарды аударуға көбірек уақыт бөлдік, сол кезде шынымен де, маңызды шығармалар кітап сөрелерінде өз орнын алды. Осы жылы біз балалар шығармасына қайта келуді жоспарлап отырмыз. Жақында Клайв Льюистің «Нарния шежіресі» кітабының тағы да бір әйгілі сериясы жарық көреді. Сондай-ақ, америкалық жазушы Рик Риорданның көптеген кітаптарының ішіндегі «Перси Джексон және Олимпиадалықтар» аудармасын жасағым келеді. Бұл қазіргі заманғы фантастика мен грек мифологиясының қоспасы қазақстандық оқырмандарға ұнауы тиіс.
Қазақ тіліндегі міндетті түрде оқу қажет Сіздің топ-5 кітап?
Балаларға арналған:
1. Джулии Дональдсон «Груффало» (The Gruffalo).
2. Ракель Паласио «Ғажайып» (Wonder).
3. Роальда Даля «Матильда» (Matilda).
4. Джоан Роулинг «Хәрри Поттер мен Азкабан тұтқыны» (Harry Potter and the Prisoner of Azkaban).
5. Анна Франк «Анна Франк. Пана: Хат түріндегі күнделік» (Anne Frank: The Diary of a Young Girl).
Ересектер үшін Топ 3:
1. Харуки Мураками «Норвегия орманы. Токиодағы қайғы» (Norwegian Wood).
2. Маржан Сатрапи «Персеполис. Балалық шақтың баяны» (Persepolis: The Story of a Childhood).
3. Фрэнсис Фукуяма «Сенім» (Trust: The Social Virtues and the Creation of Prosperity).
Балаларға арналған:
1. Джулии Дональдсон «Груффало» (The Gruffalo).
2. Ракель Паласио «Ғажайып» (Wonder).
3. Роальда Даля «Матильда» (Matilda).
4. Джоан Роулинг «Хәрри Поттер мен Азкабан тұтқыны» (Harry Potter and the Prisoner of Azkaban).
5. Анна Франк «Анна Франк. Пана: Хат түріндегі күнделік» (Anne Frank: The Diary of a Young Girl).
Ересектер үшін Топ 3:
1. Харуки Мураками «Норвегия орманы. Токиодағы қайғы» (Norwegian Wood).
2. Маржан Сатрапи «Персеполис. Балалық шақтың баяны» (Persepolis: The Story of a Childhood).
3. Фрэнсис Фукуяма «Сенім» (Trust: The Social Virtues and the Creation of Prosperity).
